Tarih Öncesi Çağlarda Artvin Ve Çevresi

Göçebe Yaşam Tarzını Benimseyen Biz Türklerin Ataları Yazılı Edebiyat Yerine Sözlü Edebiyat Geliştirdikleri İçin, Günümüzde Artvin’in Tarih Öncesi Dönemlerine Ait Bilgileri İran Ve Bizans Kaynakları Yada Erzurum Ya Da Kars’a Dair Günümüz Araştırmacılarının Eserlerinden Öğrenebilmekteyiz.

Artvin Ve Çevresi Oldukça Köklü Ve Zengin Uygarlıkların Yaşadığı Bir Bölgedir. Toprak Yapısının Elverişsiz Olması Ve Bilim Merkezlerinden Uzaklığı Nedeni İle Planlı Ve Bilimsel Tarzda Arkeolojik Çalışmalar Yapılamamıştır. Buna Rağmen Prof Dr. İbrahim Kökten’in Kars Civarında Ve Çıldır Gölünün Karşısına Yaptığı Kazılarda Dolmen Ve Menhir Kalıntıları Bulunmuştur. Kökten 1965’te Kars’ın Güneyinde Ve Aras Nehrinin Kuzey Kesimindeki Ala Dağın Doğu Eteğinde Camışlı Köyünün Sınırındaki Kayalıklarda Geyik Avcılığı İle İlgili Duvar Resimleri Bulunmuştur.

1933 Ve 1955 Yıllarında Yusufeli Ve Şavşat Yörelerinde Halkın Bulduğu Bakır Baltaların Mö 3000-4000 Yıllarına Ait Olduğu Sanılmaktadır.

Aynı Yörede Bulunan Tunç Baltaların M.Ö. 3000-2000 Yıllarına Ait Oldukları Bilinmektedir.

Artvin Ve Çevresi Tarih Öncesi Devirleri Cilalı Taş Devrinden Başlayarak Bakır-Tunç Demir Devri Olarak Sırası İle Yaşamıştır. Mö 10 Bin İle 8 Bin Yıllarından Kalma Cilalı Taş Çağına Ait İnsan İzleri Artvin’de De Bu Çağlarda İnsanların Yaşamış Olduğu İzlenimini Vermektedir. Bulunan Madeni Eşyalar İse Tarih Öncesi Devirlerin Sırası İle Yaşandığını Belgelemektedir.

Artvin’de İlk Devletler Ve İstilalar

Artvin’e Egemen İlk Kavim Türklerin Ataları Olarak Kabul Gören Hurrilerdir. Mö 2000 Tarihinden Başlayarak Huriler Artvin Ve Çevresinde Site Devletleri Kurmuşlardır. Hitit Kralı Iı. Murşit Mö 1360’ten İtibaren 20 Yıl Sürdüğü Seferler İle Artvin’i Ele Geçirmiştir.

Hurrilerin Soyundan Gelen Urartular, Başkenti Van Olan, Geliri Tarım-Hayvancılık-Ticarete Dayalı Doğru Anadolu Merkezli Bir Devlet Kurmuşlardır. Kuzey Sınırlarını Artvin’e Kadar Genişlettiler. Ancak Doğudan Büyük Göçlerle Gelen İskitlerin Baskısına Dayanamadılar Ve Yıkıldılar. Artvin Bu Kez Kafkasya Merkezli İskit Devletinin Batı Sınırında Yer Aldı.

Eski Yunan Tarihçisi Heredot’un İskit Diye Nitelendirdiği Bu Devlet Çağının Öncüsüydü. Tekerleği İcat Eden, Atı Evcilleştiren, Tarihte İlk Beyin Ameliyatını Gerçekleştiren İskitler, Artvin’i Ele Geçirerek Bu Alanı Askeri Üs Olarak Kullanmaya Başlamışlardır.

İskitler Sonrası Arsaklar Adı Verilen Sülale Artvin’e Egemen Oldu. Şamanist Dini Öğretiye İnanan Bu Sülale Ms 350’li Yıllarda Bizans Etkisinde Kalarak İsevi Dini Kabul Ettiler. Daha Sonra Da Bizans’ın Tahakkümü Altına Girdiler. 575 Yılında İran Kralı I. Darivs Bizans’a Saldırınca Bundan İstifade Eden Hazar Türkleri (11) Çoruh Boylarına Egemen Oldular.

Hz.Osman Döneminde İslam Orduları Kumandanı Mesleme Oğlu Habib Bizans’ı Yenerek Şavşat-Ardanuç-Artvin’i Ele Geçirdi. Hazar Denizine İlerlemek İstese De Museviyeti Kabul Eden Hazarlar Tarafından Durduruldular. Emeviler Döneminde Hazarlar İle Birleşen Artvin Halkı İslam Ordularına Karşı Direndi. 786’da Abbasi Halifesi Harun Reşit Çoruh Bölgesini Başkenti Bağdat’a Bağladı.

853-1023 Artvin Bagratlar Ve Sac Adlı Abbasilere Bağlı İki Beylik Kuruldu. Sac Emirliği Yıkılınca Artvin Tekrar Bizans’ın Eline Geçti. Bu Esnada İran Merkezli Kurulan Selçuklu Devletinin Reisi Tuğrul Bey Anadolu Nun Keşfi İçin 1018’de Kardeşi Çağrı Bey’i Batıya Gönderdi. 1040 Dandanakan Savaşında Gaznelileri Yenip Devlet Statüsüne Çıkan Selçuklular 1048 Pasinler Savaşı İle Artvin Sınırına Kadar Geldiler.

Alparslan 1064’te Gürcistan Seferine Çıkarak Çoruh Boylarını Ele Geçirir. Alparslan’ın Ölümü Üzerine Bizans’tan Yardım Alan Gürcü Kralı Gorgi Artvin’i Tekrar Ele Geçirdi. Fakat 1081’de Melikşah’a Yenilince Melikşah’ın Desteği İle Çoruh’uda İçine Alan Erzurum-Bayburt –Kars Merkezli Saltukoğlu Beyliği Kuruldu. Türk Nüfusunun Artvin’e Yayılması Hızlandır.

Büyük Selçuklu Devletinin Yıkılışı Sonrası Artvin Azerbaycan Merkezli İldeniz Oğlu Atabeyliğine Bağlandı. 1263’te Kubilay Artvin’i Ele Geçirerek Bu Yöreyi İlhanlı Topraklarına Kattı. 1265’te Kıpçak Türkü Olan Sark İs Bu Yörede Çıldır Atabeyliğini Kurdu.

1458-1463-1466 Yılları Arasında Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan Çoruh Boylarına Üç Sefer Düzenlese De Osmanlı Hükümdarı Iı. Mehmed’e Oltukbeli Savaşında Yenilince Zayıflama Süresince Girerek Safevilerin 1502’de Eline Geçmiştir.

Osmanlı Serhat Şehri Artvin

Artvin İlinin Osmanlı Yönetimine Geçtiği Evrelere Ait Belgeler Yeterli Değildir. Bununla Beraber Iı. Mehmed’in Trabzon Rum Devletini Yıkarak Karadeniz Bölgesinin Sahil Kıyısını Artvin İlinin Kıyı Kesiminden İtibaren Ele Geçirdiği Bilinmektedir. Bu Esnada Artvin-Yusufeli-Ardanuç-Borçka Çıldır Atabeyliğinin Elinde Bulunuyordu.

I. Selim Trabzon Valisiyken Gürcistan’a Yaptığı Seferde Batum’un Güneybatısında Bulunan Güney Kalesini Ele Geçirmiştir. Bu Kalenin Adı İle Sancak Kuran I. Selim Sancağa Borçka-Hopa Ve Artvin’i Bağlamıştır. Çaldıran Seferinden 20 Yıl Sonra Erzurum Beylerbeyi Mehmed Han Yusufeli Civarına Akınlar Yapmıştı. Ardanuç Atabeyi Iı. Keykavus Ayaklanınca I. Selim’in Oğlu Padişah I.Süleyman İkinci Veziri Kara Ahmet Paşayı İsyanı Bastırmakla Görevlendirmiştir. Kara Ahmet Paşanın İkinci Seferi İle Pert-Eğekte Adlı İlk Livane Sancağı Kuruldu. 1549-51 Yılları Arasında Şavşat-Yusufeli Arasındaki Ardanuç Bölgesi İki Yıl Kadar Iı. Keykavus’un Elinde Kaldı. 13 Haziran 1551 Günü Ardanuç Kalesini De Fetheden Erzurum Beylerbeyi İskender Paşa Bu Bölgeyi De Osmanlı Ülkesine Kattı. Iı. Keykavus Kaçarak İran’a Sığındı.
 

1627’de Osmanlı Topraklarına Katılan Acaristan’ın Önemli Bir Merkezi Olan Batum Şehri İse Iıı. Ahmed Dönemi Vezirlerinden Hasan Paşa Tarafından 1703’te Kurulmuştur.

Artvin Ve Çevresi Çıldır Eyaleti İle Birlikte Yaklaşık 250 Yıl Osmanlı Devletinin Egemenliğinde Kalmıştır. 1828 Osmanlı Rus Savaşı Ve Savaş Sonucu İmzalanan Edirne Anlaşması İle Ahıska Osmanlı Elinden Çıkınca Çıldır Eyalet Teşkilatı Bozuldu. Anlaşma Gereği Çıldır Eyaletinin Bir Kısmını Osmanlı Kaybetti. Buna Karşılık Artvin-Borçka-Ardanuç-Şavşat-Yusufeli Osmanlı Elinde Kaldı.

1854-56 Kırım Savaşında Osmanlı Devleti İngiltere’den Aldığı Destek İle Batum Yakınlarındaki Şevket-İl Kalesine Saldırdı. Savaş Başlayınca 600 Kadar Artvin’li Gönüllü Kars Savunmasında Başarılı Savaşlar Verdiler.

Rusların Güneye İnme Ve Dünya İmparatorluğu Yaratma Planı İle 1877-78 (93 Harbi) Osmanlı-Rus Savaşı Çıktı. Bu Savaş Artvin Yöresi Halkına Pahalıya Mal Oldu. 24 Nisan Rusya Kars-Ardahan-Batum’u İşgal Ettikten Sonra Türk Topraklarına Doğru İlerlemeye Başladı. 2 Mayıs 1877’de 800’den Fazla Askerimizi Şehit Ettiler. Ardahan Dolayını Ele Geçiren Ruslara Karşı Artvin Halkı Ardanuç Ve Şavşat’a Doğu Göç Etmeye Başladılar.

Şıpka Geçidinde Hatalı Hatlar Kuran Süleyman Paşa Yüzünden Ruslar Bu Hatları Delerek Doğu Anadolu İçlerine Kadar İlerlediler. Osmanlı Barış Teklifinde Bulunmak Zorunda Kaldı.

3 Mart 1878’de Osmanlı İle Rusya Arasında 29 Maddeden Oluşan Ayestefanos Barışı İmzalandı.19. Maddesinde Yer Alan 245.207.301 Altın Tazminatını Ödemeyen Osmanlı, Kars-Ardahan-Batum Topraklarını Rusya’ya Tazminat Karşılığı Vermek Zorunda Kalmıştır. Bu Barış Avrupalı Devletlerin Çıkarına Aykırı Düşünce 23 Aralık 1978’de Berlin Barışı İmzalandı. Bu Barış İle Elvire-İ Selase Denen Kars-Ardahan-Batum Rusya Eline Geçti.

8 Şubat 1879’da Osmanlı İle Rusya Arasında İmzalanan Büyük Muhaide Anlaşması İle Kars-Ardahan-Batum’da Yaşayan Türkler Batıya Doğru Göç Etmeye Başlamışlardır. Gerçek Fransız Devriminin Getirdiği Ulusalcılık İlkesi Gerekse De Rusların Güneye İnmek İçin Uyguladığı, Politikalar Sonucu Bir Türklerin Yüzyıllar Boyu Beraber Yaşadığı, Sadık Millet Diye Adlandırdığı Ermeniler I. Dünya Savaşına Kadar En Kanlı Savaşları Yaptığımız Milletlerden Bir Olmuştur.

Milli Mücadele Döneminde Artvin

1917 Ekiminde Bolşevikler Rusya’da Yönetimini Ele Geçirerek Romanof Hanedanlığını Devirince Yeni Kurulan Sovyet Rusya I. Dünya Savaşından Çekilerek 18 Aralık 1917’de Erzincan Mütarekesini İmzalamış, Rus Birlikleri 1918 Ocak Ayı İçinde Artvin Ve Şavşat Bölgesinden Çekilmişlerdir. Sovyet Rusya, 3 Mart 1918’de I. Dünya Savaşı’na Katılan Devletlerle İmzalandığı Brest-Litovsk Anlaşması Hükmünce Kars-Ardahan-Batum’u Osmanlı’ya Bıraktı. Bu Bölgelerin Osmanlı Devleti’ne İlhakı İçin Bir Halkoylaması Yapılmasını Kabul Etmişlerdi. 15 Kolordu’nun Başında Bulunan Kazım Karabekir Erzurum-Erzincan-Erivan Bölgesine Girdi. 18 Haziran 1918’de Osmanlı Hükümeti Gürcistan Milli Hükümeti İle Anlaşarak Kars-Ardahan-Batum İllerinde Hak İddia Etmelerini Engelledi.

I. Dünya Savaşından Yenik Ayrılan Osmanlı Devleti Adına 30 Ekim 1918’de Bahriye Nazırı Rauf Orbay Mondros Ateşkes Anlaşması’nı İmzaladı. Bu Ateşkesten 1 Ay Sonra 17 Aralık 1918’de İngiltere Batum’u İşgal Etti. 1878-1918 Arası 40 Yıl Süren Rus İşgali Sonrası İngiliz İşgali Başlıyordu. Mondros’un 5.Maddesi Gereği İşgale Karşı Direnen Milislerin Elinden Silahları Alındı. İngiliz Generali Ravlinson Kazım Karabekir’e Çektiği Telgraf İle Ordusunu Terhis Etmesini İstese De Karabekir Bunu Kabul Etmedi. 19 Mayıs 1919’da Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk Türk Yurdunun Düşman İşgalinin Kurtuluşu İçin Samsun’da Ele Aldığı Meşaleyi Havza Ve Amasya Genelgeleri İle Tutuşturdu. Doğu Anadolu’da 23 Temmuz’da Topladığı Erzurum Kongresi İle Yöre Halkını Emperyalist İngilizler Ve Piyonu Ermenilerin Niyetlerine Karşı Birleştirdi.

1920 Başında Gürcistan’da Bulunan Biri İslam Gürcistanı Diğeri 1918’de Kurulmuş Olan Batum Cemiyet-İ İslamiyesi Adlı Cemiyetler Batum’u Gürcistan’a Katmak İstiyordu. Bu Olayı Haber Alan Kazım Karabekir Olayı Önledi. 28 Ocak 1920’de Son Osmanlı Mebuslar Meclisi’nde Alınan Misak-I Milli Kararları İle Kars-Ardahan-Batum’da Halkoylamasına Gidileceği Kararı Alındı. Bu Kararın Alınmasının Temel Nedeni Bu Topraklarda Türk Nüfusunun Fazla Olmasından Kaynaklanıyordu. İngiliz İşgal Kuvvetlerinin 7 Temmuz 1920’de Batum’dan Ve Artvin’den Çekilmesi Üzerine Gürcistan Hükümeti 1 Temmuz 1920’da Batum’u İşgal Etti. Artvin Ve Şavşat’ı 25 Temmuz’da İşgal Ettiler. Bu İşgal Sırasında Tbmm’nin Batum Milletvekillerinden M.Edip Dinç Ve Ahmet Akit Beyler 1129 Kişilik 

Milis Kuvvetle İşgale Karşı Üstün Gayretler Sergilemişlerdir. Batum’un İngilizlerden Sonra Şimdi De Gürcistan Hükümeti Tarafından İşgali, Sonra Artvin Ve Şavşat’ın İşgal Edildiği 25 Temmuz Tarihinde Büyük Millet Meclisi Başkanı Sıfatıyla Mustafa Kemal Protesto Etmişti.

Artvin’in Kurtuluşu

Gürcistan Sefiri Medivanı, 17 Ocak 1921’de Ankara’ya Gelerek İtimatnamesini Mustafa Kemal’e İletir. Dışişleri Bakanlığı Tarafından Gürcistan Elçiliği’ne İlk Resmi Nota Verilmiştir Nota İle 23 Şubat’ta Artvin Ve Ardahan Kazalarının Boşaltılması İsteniyordu. 23 Şubat 1921 Günü Gürcistan Hükümeti Elçiliği, Ardahan Ve Artvin Kazalarının Terkinin Gürcü Hükümeti Tarafından Kabul Edildiğini Dışişleri Bakanlığı’na Bildirir.

Bu Tarihten İtibaren Artvin-Ardanuç-Borçka Ve Şavşat’tan Gürcistan Hükümeti Çekildi. 45 Yıllık Esaret Sona Erdi. 7 Mart 1921’den İtibaren Artvin’de Türk Bayrağı Dalgalanmaya Başladı.

Cumhuriyet Döneminde Artvin

1878-1918 Ve 1918-1921 Tarihleri Arasında, Rusya-Ermeni-İngiliz-Gürcistan İdaresinde Kalan Artvin-Borçka Ve Şavşat Kazaları 7 Mart 1921’den İtibaren 4 Ay Kadar Ardahan Kazasına Bağlanmıştır. Yeni Türk Devletinin İlk Anayasası Olan 20 Ocak 1921 Tarihli Teşkilat-I Esasiye’de, 24 Nisan 1924’te Yapılan Değişikler İle Liva-Sancak Teşkilatı Kaldırılınca Artvin Vilayet Haline Geldi.

1926 Haziranında 877 Sayılı Kanunla Yusufeli Kazası Erzurum Vilayeti’nden Alınarak Artvin’e Bağlandı. 1928’de, 1282 Sayılı Kanunla Borçka Kazası Nahiye Haline Getirilerek Artvin’e Bağlandı. Dokuz Yıl Artvin Vilayeti Teşkilatı İle Yönetilen Bu Yerler, 1 Haziran 1933’te, 2197 Sayılı Kanunun İkinci Maddesine Göre, Merkezi Rize Olmak Üzere Artvin Ve Rize İlleri Birleştirilerek Çoruh Vilayeti Teşkil Edilmiştir.

Arazi Şartlarının Zorluğu, Artvin Ve Çevresinin Vilayet Merkezine Olan Uzaklığı Birtakım Sorunlara Yol Açmıştır. Dönemin Başbakanı İsmet İnönü’nün 25 Temmuz 1935 Tarihindeki Artvin’i Ziyaretinde Durum Kendisine İletilmiştir. Bunun Üzerine Hükümet 4 Kasım 1936’da Kabul Edilen 2885 Sayılı Kanun İle, Merkezi Rize Olan Çoruh Vilayeti Kaldırıldı. Artvin Merkez, Hopa, Borçka Ve Şavşat Kazaları İle Evvelce Erzurum’a Verilmiş Yusufeli Kazası’nı Da Alarak Artvin Olan Çoruh İli Teşkilatı Kabul Edildi.